Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi
4 Kasım 1950
4 Kasım 1950
Aşağıda imzası bulunan Avrupa Konseyi üyesi hükümetler,
Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 10 Aralık 1948’de ilan edilen İnsan Hakları Evrensel Bildirisini;
Bu Bildirinin, metninde açıklanan hakların her yerde ve etkin olarak tanınmasını ve uygulanmasını sağlamayı hedef aldığını;
Avrupa Konseyi’nin amacının, üyeleri arasında daha sıkı bir birlik kurmak olduğunu ve insan hakları ile temel özgürlüklerinin korunması ve geliştirilmesinin bu amaca ulaşma yollarından birini oluşturduğunu göz önüne alarak;
Dünyada barış ve adaletin asıl temelini oluşturan ve sağlanıp korunabilmesi, her şeyden önce, bir yandan gerçekten demokratik bir siyasal rejimin varlığına, öte yandan da insan hakları konusunda ortak bir anlayış ve ortaklaşa saygı esasına bağlı olan bu temel özgürlüklere derin inançlarını bir daha tekrarlayarak;
Aynı inancı taşıyan ve siyasal gelenekler, idealler, özgürlüklere saygı ve hukukun üstünlüğü konularında ortak bir mirası paylaşan Avrupa devletlerinin hükümetleri sıfatıyla, Evrensel Bildiri’de yer alan bazı hakların topluca güvenceye bağlanmasını sağlama yolunda ilk adımları atmayı kararlaştırarak; aşağıdaki hususlarda anlaşmışlardır:
Madde 1 [değiştir]
Sözleşmeci taraflar, kendi yetki alanları içinde bulunan herkese bu Sözleşmenin birinci bölümünde açıklanan hak ve özgürlükleri tanırlar
1. Herkesin yaşama hakkı kanunla korunur. Kanunun ölüm cezası ile cezalandırdığı bir suçtan dolayı hakkında mahkemece hükmedilen bu cezanın yerine getirilmesi dışında, hiç kimse, kasten öldürülemez.
Hiç kimseye işkence yapılamaz, insanlık dışı ya da küçültücü ceza veya muamele uygulanamaz.
1. Hiç kimse, köle ve kul halinde tutulamaz.
2. Hiç kimse, zorla çalıştırılamaz veya angaryaya tabi tutulamaz.
1. Herkesin özgürlüğe ve kişi güvenliğine hakkı vardır. Aşağıda belirtilen haller ve kanunla belirlenen yollar dışında hiç kimse, özgürlüğünden yoksun bırakılamaz:
- a. Kişinin yetkili mahkeme tarafından mahkum edilmesi üzerine usulüne uygun olarak hapsedilmesi,
- b. Bir mahkeme tarafından kanuna uygun olarak verilen bir karara riayetsizlikten dolayı, veya kanunun koyduğu bir yükümlülüğün yerine getirilmesini sağlamak için gözaltına alınması veya tutuklanması,
1. Herkes, gerek medeni hak ve yükümlülükleriyle ilgili anlaşmazlıkların çözümlenmesi, gerek kendisine yöneltilen herhangi bir suçlamanın karara bağlanması konusunda, kanunla kurulmuş bağımsız ve tarafsız bir mahkeme tarafından davasının makul bir süre içinde adil ve açık olarak görülmesini istemek hakkına sahiptir.
1. Hiç kimse, işlendiği zaman ulusal veya uluslararası hukuka göre bir suç sayılmayan bir fiil veya ihmalden dolayı mahkum edilemez. Yine hiç kimseye, suçun işlendiği sırada uygulanabilecek olan cezadan daha ağır bir ceza verilemez.
1. Herkes; özel ve aile hayatına, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahiptir.
1. Herkes; düşünce, vicdan ve din özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, din veya inanç değiştirme özgürlüğü ile açık veya özel biçimde ibadet, öğretim, uygulama ve tören yapmak suretiyle tek başına veya toplu olarak dinini ve inancını açıklama özgürlüğünü de içerir.
1. Herkes görüşlerini açıklama ve anlatım özgürlüğüne sahiptir. Bu hak, kanaat özgürlüğünü, kamu otoritelerinin müdahalesi ve ülke sınırları söz konusu olmaksızın haber veya fikir alma ve verme özgürlüğünü de içerir. Bu madde, devletlerin radyo, televizyon ve sinema işletmelerini bir izin rejimine bağlı tutmalarına engel değildir.
1. Herkes barışçı amaçlarla toplantılar yapmak, dernek kurmak, ayrıca çıkarlarını korumak için başkalarıyla birlikte sendikalar kurmak ve bunlara katılmak haklarına sahiptir.
Evlenme çağına gelen erkek ve kadın, bu hakkın kullanılmasını düzenleyen ulusal yasalar uyarınca evlenmek ve aile kurmak hakkına sahiptir.
Bu Sözleşmede tanınmış olan hak ve özgürlükleri ihlal edilen herkes, ihlal fiili resmi görev ifa eden kimseler tarafından bu sıfatlarına dayanılarak yapılmış da olsa, durumun düzeltilmesi için ulusal bir makama başvurma hakkına sahiptir.
Bu Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk, dil, din, siyasal ya da başka görüşler, ulusal veya sosyal köken, ulusal bir azınlığa mensup olma, servet, doğuş veya herhangi başka bir durum bakımından hiçbir ayrım gözetilmeksizin sağlanır.
1. Savaş veya ulusun varlığını tehdit eden baka bir genel tehlike halinde her Yüksek Sözleşen Taraf, ancak durumun gerektirdiği ölçüde ve uluslararası hukuktan doğan başka yükümlülüklere ters düşmemek şartıyla bu Sözleşmede öngörülen yükümlülüklere aykırı tedbirler alabilir.
10, 11 ve 14. maddelerin hiçbir hükmü, yabancıların siyasal faaliyetlerini Yüksek Sözleşen Tarafların sınırlamalarına engel sayılmaz.
Bu Sözleşme hükümlerinden hiçbiri, bir devlete, topluluğa veya kişiye, Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerin yok edilmesine veya burada öngörüldüğünden daha geniş ölçüde sınırlandırmaya yönelik bir faaliyete girişme ya da eylemde bulunma hakkını verir anlamında yorumlanamaz.
Bu Sözleşmenin hükümleri gereğince, sözü edilen hak ve özgürlüklere getirilen sınırlamalar ancak öngörülen amaçlar için uygulanabilir.
Bu Sözleşmeden, Sözleşmeci Taraflar için doğan yükümlülüklere uyulmasını sağlamak amacıyla;
- a. Aşağıda “Komisyon” olarak anılacak bir “Avrupa İnsan Hakları Komisyonu”;
- b. Aşağıda “Mahkeme” olarak anılacak bir “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi” kurulmuştur.
Komisyon, Sözleşmeci Tarafların sayısı kadar üyeden kuruludur. Komisyonda aynı devletin birden fazla uyruğu bulunamaz.
1. Komisyon üyeleri, Danışma Meclisi’nin Bürosu tarafından düzenlenecek bir isim listesi üzerinden Bakanlar Komitesince oyların salt çoğunluğu ile seçilir; Yüksek Sözleşen Tarafların Danışma Meclisindeki temsilcileri gruplarından her biri, en az ikisi kendi uyruklarından olmak üzer üç aday gösterir.
1. Komisyon üyeleri, altı yıllık bir süre için seçilirler. Yeniden seçilmeleri, caizdir. Ancak, ilk seçilen üyelerden yedisinin görev süreleri üç yıl sonunda sona erer.
Komisyon üyeleri, Komisyona kendi kişisel sıfatları ile katılırlar.
Her Sözleşmeci Taraf, başka bir Yüksek Sözleşen Tarafın bu Sözleşme hükümlerine herhangi bir aykırı davranışta bulunduğu iddiası ile, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri aracılığıyla Komisyona başvuruda bulunabilir.
1. Bu Sözleşmede tanınan hakların Sözleşmeci Taraflardan birinci ihlalinden zarar gördüğü iddiasında bulunan her gerçek kişi, devlet dışı her kuruluş veya özel kişilerden oluşan her topluluk, hakkında şikayet vaki olan Yüksek Sözleşen Tarafın bu konuda Komisyonun yetkisini tanıdığını bildirmiş olması halinde, Avrupa Konseyi Genel Sekreterine sunulacak bir dilekçe ile Komisyona başvuruda bulunabilir. Sözleşmeci Taraflardan böyle bir bildirimde bulunmuş olanların, bu hakkın etkin bir biçimde kullanılmasına hiçbir suretle engel olmamayı taahhüt ederler.
Uluslararası hukukun genellikle kabul edilen ilkelerine göre, Komisyona ancak iç hukuktaki başvuru yollarının tüketilmesinden sonra ve kesin iç kararın verildiği tarihten başlayarak altı aylık bir süre içinde başvurulabilir.
1. Komisyon, 25. Madde gereğince sunulan herhangi bir dilekçeyi aşağıdaki hallerde kabul etmez:
- a. Dilekçe imzasız ise,
- b. Dilekçe, Komisyonca daha önce incelenmiş veya uluslararası başka bir soruşturma veya çözüm merciine daha önce sunulmuş bir dilekçenin esas itibariyle aynı ise ve yeni olaylar içermiyorsa.
Komisyon dilekçeyi kabul ettiği takdirde;
- a. Olayları saptamak üzere dilekçeyi tarafların temsilcileri ile birlikte, her iki tarafı da dinleyerek inceler ve eğer gerekiyorsa, soruşturma açar. Bu soruşturmanın etkin bir biçimde yürütülmesi için ilgili devletler Komisyonla görüş alışverişinde bulunduktan sonra gereken her türlü kolaylığı gösterirler.
Komisyon, 25. maddeye göre verilmiş bir dilekçeyi kabul ettikten sonra, inceleme sırasında 27. maddede öngörülen kabul edilmezlik sebeplerinden birinin varlığını tespit ettiği takdirde dilekçenin reddine oybirliği ile karar verebilir. Bu durumda karar taraflara bildirilir.
Komisyon, 28. madde uyarınca dostça bir çözüm bulmayı başarırsa bir rapor düzenler ve bu rapor ilgili devletlere, Bakanlar Komitesine ve yayımlanmak üzere Avrupa Konseyi Genel Sekreterine gönderilir. Bu rapor olayların ve varılan çözümün kısa bir açıklamasından ibarettir.
1. Bir çözüm yolu bulunamadığı takdirde Komisyon olayları saptayan bir rapor düzenler ve bu olayların ilgili devlet tarafından Sözleşmeden doğan yükümlülüklerinin ihlal edildiğini gösterip göstermediği konusunda görüşünü bildirir. Bu nokta hakkında bütün üyelerin görüşleri raporda açıklanabilir.
1. Komisyon raporunun Bakanlar Komitesine iletilme tarihinden başlayarak üç aylık bir süre içinde, mesele bu Sözleşmenin 48. maddesi gereğince Mahkemeye arz edilmezse, Bakanlar Komitesi Sözleşmenin ihlal edilmiş olup olmadığı hakkında Komitede temsil edilme hakkına sahip üyelerinin üçte iki çoğunluğu ile bir karar verir.
Komisyon toplantıları gizlidir.
29. madde hükümleri saklı kalmak üzere Komisyon kararları toplantıya katılan ve oy kullanan üyelerin çoğunluğu ile verilir.
Komisyon, durum gerektirdiğinde toplanır. Toplantı çağrısı Avrupa Konseyi Genel Sekreterince yapılır.
Komisyon, kendi içtüzüğünü hazırlar.
Komisyonun sekreterlik işleri, Avrupa Konseyi Genel Sekreteri tarafından sağlanır.
Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Konseyi üyesi devletlerin sayısı kadar yargıçtan kuruludur. Mahkemede aynı devlet uyruğunda birden fazla üye olamaz.
1. Mahkeme üyeleri, Avrupa Konseyi üyelerince teklif edilen kişileri içeren bir liste üzerinden Danışma Meclisince çoğunlukla seçilir; her üye devlet, en az ikisi kendi uyruğunda olmak üzere üç aday gösterir.
1. Mahkeme üyeleri dokuz yıllık bir süre için seçilirler. Tekrar seçilmeleri caizdir. Ancak, ilk seçimde seçilen üyelerden dördünün görevi üç yıl sonra, dört üyenin daha görevi de altı yıl sonra sona erer.
Mahkeme başkanını ve başkan vekilini üç yıl için seçer. Aynı kimseler tekrar seçilebilirler.
Mahkeme üyeleri her çalışma günü için tutarı Bakanlar Komitesince belirlenecek bir ödenek alırlar.
Önüne getirilen her davayı incelemek üzere Mahkeme, yedi yargıçtan oluşan bir Daire halinde çalışır. Bu Daireye ilgili her devletin uyruğundan olan, veya böylesi yoksa, o devlet tarafından seçilecek bir yargıç resen görevli olarak katılır; öteki yargıçlar davanın incelenmesine başlanmazdan önce başkan tarafından kura ile seçilirler.
Mahkeme önüne bir davayı yalnız Sözleşmeci Taraflar ve Komisyon getirebilir.
Mahkemenin yetkisi, bu Sözleşmenin yorumu ve uygulanmasıyla ilgili olarak Sözleşmeci Taraflar veya Komisyon tarafından 48. madde uyarınca kendisine arz olunacak bütün hususları kapsar.
1. Sözleşmeci Taraflardan her biri, bu Sözleşmenin yorumuna ve uygulanmasına ilişkin konularda Mahkemenin yargı yetkisini herhangi bir zamanda kendiliğinden ve özel bir anlaşma olmaksızın zorunlu olarak tanıdığını beyan edebilir.
Bir dava Mahkeme’ye ancak dostça çözüm bulma çabalarının boşa çıktığı Komisyonca açıklandıktan sonra ve 32. maddede öngörülen üç aylık süre içinde gönderilebilir.
Sözleşmeci Tarafın, veya birden fazla olmaları halinde tarafların, Mahkemenin zorunlu yargı yetkisini tanımış olmaları veya tanımamışlarsa ilgili tarafın veya tarafların rıza ve onayı ile, aşağıda adları gösterilenler konuyu Mahkeme önüne getirebilirler:
Mahkemenin yetkili olup olmadığı konusunda anlaşmazlık çıkması halinde karar Mahkemece verilir.
Mahkeme, bir Sözleşmeci Tarafın yargı mercileri veya herhangi başka bir resmi mercii tarafından verilmiş olan bir kararın veya alınmış olan bir tedbirin bu Sözleşmeden doğan yükümlülüklere tamamen veya kısmen aykırı düştüğü hükmüne varırsa ve eğer ilgili tarafın iç hukuku bu karar veya tedbirin sonuçlarını ancak kısmen gidermeye elverişli ise, Mahkeme kararında gerektiği takdirde zarar gören tarafa adil bir tatmin şekline hükmolunur.
1. Mahkemenin kararları gerekçelidir.
2. Karar tümüyle veya bir bölümüyle yargıçların oybirliği ile varılmış görüşlerini ifade etmiyorsa, her yargıç kendi kişisel görüşünü buna eklemek hakkına sahiptir.
Mahkemenin kararı kesindir.
Sözleşmeci Taraflar taraf oldukları davalarda Mahkeme kararlarına uymayı taahhüt ederler.
Mahkemenin kararı, onun uygulanmasını gözetecek olan Bakanlar Komitesine gönderilir.
Mahkeme, tüzüğünü ve uygulayacağı muhakeme usulünü kendisi düzenler.
1. Mahkeme üyelikleri için ilk seçim, Sözleşmeci Tarafların 46. maddede sözü edilen beyanlarının sayısı sekizi bulduktan sonra yapılır.
2. Bu seçimden önce Mahkemeye başvuruda bulunulamaz.
Her Sözleşmeci Taraf, Avrupa Konseyi Genel Sekreterlerinin istemesi üzerine, bu Sözleşmenin bütün hükümlerinin fiilen uygulanmasının kendi iç hukukunca nasıl sağlandığı konusunda açıklamalarda bulunur.
Komisyonun ve Mahkemenin masrafları Avrupa Konseyince karşılanır.
Komisyon ve Mahkeme üyeleri, görevlerinin ifası sırasında, Avrupa Konseyi Statüsünün 40. maddesinde ve bu madde uyarınca yapılan anlaşmalarda öngörülen ayrıcalık ve dokunulmazlıklardan yararlanırlar.
Bu Sözleşme hükümlerinden hiçbiri, herhangi bir Sözleşmeci Tarafın yasalarına veya onun taraf olduğu başka bir Sözleşmeye göre tanınabilecek insan haklarını ve temel özgürlüklerini sınırlar, ya da onlara aykırı düşer şeklinde yorumlanamaz.
Bu Sözleşmenin hiçbir hükmü, Avrupa Konseyi Statüsünün Bakanlar Komitesine tanıdığı yetkileri olumsuz yönde etkilemez.
Yüksek Sözleşen Taraflar, bu Sözleşmenin yorum veya uygulamasından doğan bir anlaşmazlığı, başvuru yoluyla bu Sözleşmede öngörülenlerin dışında bir çözüme bağlamak hususunda aralarında mevcut Antlaşma, Sözleşme veya Bildirilerden, özel uzlaşma halleri dışında yararlanmaktan karşılıklı olarak vazgeçmeyi kabul ederler.
1. Her devlet, onaylama sırasında veya daha sonra herhangi bir zamanda Avrupa Konseyi Genel Sekreterine göndereceği bir bildirimle bu Sözleşmenin uluslararası ilişkilerinden sorumlu bulunduğu bütün ülkelere veya bunlardan herhangi birine uygulanacağını beyan edebilir.
1. Bu Sözleşmenin imzası veya onaylama belgesinin sunulması sırasında her devlet Sözleşmenin belirli bir hükmü hakkında, o sırada kendi ülkesinde yürürlükte olan bir yasanın bu hükme uygun olmaması ölçüsünde bir çekince kaydı koyabilir. Bu madde genel nitelikte çekinceler konulmasına izin vermez.
2. Bu maddeye uygun olarak konulacak her çekince, sözü edilen yasanın kısa bir açıklamasını içerir.
1. Bir Sözleşmeci Taraf, bu Sözleşmeyi, ancak Sözleşmenin kendisi hakkında yürürlüğe girdiği tarihten itibaren beş yıllık bir süre sonunda ve Avrupa Konseyi Genel Sekreterine altı ay önceden verilecek bir ihbarla feshedebilir. Genel Sekreter bunu, diğer Sözleşmeci Taraflara bildirir.
1. Bu Sözleşme, Avrupa Konseyi üyelerinin imzalarına açıktır. Sözleşme onaylanacaktır. Onaylama belgeleri Avrupa Konseyi Genel Sekreterine verilecektir.
Avrupa Konseyi Arşivlerinde saklanmak ve her iki metin de aynı derecede geçerli olmak üzere Fransızca ve İngilizce tek bir nüsha halinde 4 Kasım 1950’de Roma’da düzenlenmiştir. Genel Sekreter bunun tasdikli örneklerini imza eden bütün devletlere gönderecektir
